Svetski dan zaštite ozonskog omotača

Ozonski omotač se nalazi desetinama kilometara iznad nas, u stratosferi, i štiti nas od štetnog Sunčevog zračenja. Taj tanak štit ključan je za održavanje života na našoj planeti. Zahvaljujući Montrealskom sporazumu koji je sklopljen 16. septembra 1987. godine, ozonski omotač ima svoj dan. U svetu se dan zaštite ozonskog omotača obeležava od 1995. godine.

Naučnici su još sedamdesetih godina prošlog veka otkrili da je najveće oštećenje ozonskog omotača u oblasti iznad Antarktika, Južnog pola. Ova promena u ozonskom omotaču označena je kao „ozonska rupa“. Industrijsko zagađenje je označeno kao glavni krivac stanjivanja ozonskog omotača.

Kao rezultat Montrealskog protokola, koji je doživeo osam revizija, ozonska rupa na Antarktiku se polako oporavlja. Projekcije pokazuju da će se ozonski sloj vratiti na onaj iz 1980. godine između 2050. i 2070. godine

Devedesetih godina prošlog veka Republika Srbija prihvata međunarodnu konvenciju o zaštiti ozonskog omotača. U julu 2004. godine odobren je Nacionalni plan zaštite ozonskog omotača, kojim je zabranjena proizvodnja, uvoz i upotreba supstanci štetnih za ozonski omotač. Iako je primena Nacionalnog programa za zaštitu ozonskog omotača krenula dosta kasno u odnosu na neke druge zemlje, u Srbiji je iz upotrebe izbačeno 650 tona supstanci koje oštećuju ozonski omotač.

Ozonske rupe

Jedna od najkarakterističnijih promena na ozonskom omotaču su “ozonske rupe”. Iako se ne radi o stvarnim rupama, već istanjenom delu omotača, naziv ozonske rupe se ustalio. Njih uzrokuju supstance zajedničkim imenom nazvane ODS (ozone depleting substances), a koje su proizvod ljudskih delatnosti.

To su:

Freoni – gasovi iz rashladnih uređaja i kao potisni gas (kod dezodoranasa, lakova za kosu…)
Haloni – supstance koje sadrže aparati za gašenje požara
Metil-bromid – pesticid koji se primjenjuje u poljoprivredi
Razni rastvarači.

Osim ovih hemijskih, postoje i prirodni uzročnici ozonskih oštećenja, mada su njihovi uticaji manji i kratkotrajniji. To su velike prirodne katastrofe kao što su erupcije vulkana i požari.

Zdravlje i ozonski omotač

Pojava rupa, odnosno, oštećenja i istanjenja ozonskog omotača, uzrokuje niz poremećaja što klimatskih, što biljnih, životinjskih i ljudskih. Ova oštećenja doprinose lakšem nastanku raka kože, razvoju drugih kancerogenih ćelija, dovode do raznih mutacija genetskog materijala, oštećenja vida, utiču na sposobnost reakcije organizma na vakcine i narušavaju imunitet ljudi. Oboljenjima su najpodložniji ljudi svetle puti, svetlih očiju, sa većim brojem mladeža po koži, te oni koji u porodici imaju nekoga ko je već obolio od raka kože.

Preporuke Svetske zdravstvene organizacije su svake godine kada stiže leto iste – ako boravimo na otvorenom treba nositi šešire i naočare za sunce, mazati kreme sa zaštitinim faktorom većim od 15. Jedan vrlo praktičan savet je pratiti svoju senku, jer što je ona kraća veća je opasnost od UV zračenje.

Osim na ljude, UV zračenje štetno utiče i na ostatak prirode. Na vodene ekosisteme utiče tako što ograničava proizvodnju fitoplanktona i zooplanktona (glavne karike u okeanskom lancu ishrane) i nanosi štetu u ranim fazama razvoja riba, rakova, vodozemaca i drugih vrsta. Kod kopnenih biljaka utiče na njihov rasta, mada određeni broj vrsta ima sposobnost prilagođavanja povećanom zračenju. Ali prekomerno štetno UV zračenje ne utiče samo na živi svet, već i na neke materijale upotrebljene na građevinama, na boje, gumu, drvo i plastiku, odnosno pospešuje njihovo raspadanje.

Šta možemo da uradimo?

Osim koraka koje sprovode institucije na međunarodnom nivou, možemo i mi u svojoj svakodnevici preduzeti korake kako bismo dali svoj doprinos očuvanju ozonskog omotača.

Preporuke

Koristite proizvode koji sadrže oznaku toxic free.

Koristite proizvode (dezodorans, lak za kosu i slični sprejevi) koji sadrže oznaku ozone friendly.

Ne držite klima uređaje konstantno upaljene.

Prilikom izbora rashladnih uređaja birajte one koji ne koriste freone.

Ukoliko imamo stare uređaje koji sadrže freon, kada dotraju, ne treba ih bacati ili skladištiti, već treba predati ovlašćenom reciklažnom centru za tu vrstu otpada kako bi ih na adekvatan način reciklirao.

Izbegavajte vožnju automobilom kada god možete.