Prvi koraci ka kolektivnim šemama – Okviri novog sistema upravljanja posebnim tokovima otpada do kraja 2024.

Kako bi se poboljšalo upravljanje posebnim tokovima otpada Ministarstvo zaštite životne sredine je planiralo uvođenje kolektivne šeme produžene odgovornosti proizvođača. Do kraja 2024. godine planirano je uspostavljanje okvira novog sistema. Koji su predlozi?

Primena principa produžene odgovornosti proizvođača

Programom upravljanja otpadom za period 2022-2031. godine predviđena je mera “uspostavljanje kolektivnih operatera za posebne tokove otpada (otpad od električne i elektronske opreme, istrošene baterije i akumulatore i otpadna vozila i dr.) po principu produžene odgovornosti proizvođača na celokupan životni ciklus proizvoda”.

Kako se navodi u Programu, Zakonom o upravljanju otpadom treba da bude propisano uspostavljanje kolektivnih šema za ambalažni otpad, otpadna vozila, otpad od električne i elektronske opreme i istrošene baterije i akumulatore.

– Izvršiće se procena da li će i posebni tokovi otpada, kao što su otpadno ulje, farmaceutski otpad, otpadne gume biti pokriveni principom produžene odgovornosti proizvođača.

Potrebno je unapređenje propisa koji reguliše primenu principa produžene odgovornosti proizvođača – postavljanje minimalnih standarda za postupanje sa određenim tokovima otpada i uspostavljanje pravnog okvira za kolektivne šeme za pojedinačne tokove otpada i uspostavljanje pravne osnove za nacionalni registar proizvođača i uvoznika električne i elektronske opreme, baterija i akumulatora i drugih tokova otpada za koje će se uvesti kolektivne šeme, definisano je u Programu.

U Sivoj knjizi Nacionalne alijanse za lokalni ekonomski razvoj (NALED), takođe je predloženo “uvođenje instituta produžene odgovornosti privrede u upravljanju posebnim tokovima otpada”. Pitali smo direktora za održivi razvoj u ovoj organizaciji Slobodana Krstovića šta konkretno predlažu i šta bi te promene značile za bolje upravljanje posebnim tokovima otpada?

– Zakon o upravljanju otpadom i Uredba o proizvodima koji nakon upotrebe postaju posebni tokovi otpada definisali su plaćanje naknade za ovu vrstu proizvoda kojima pripadaju i elektronski i električni proizvodi. S obzirom na to da se Zakon primenjuje već 10 godina mogu se uočiti njegovi negativni efekti u praksi, kao što su nelojalna konkurencija, poreska evazija odnosno izbegavanje plaćanja naknade što umanjuje budžetske prihode, a samim tim posledično i ulaganja u zbrinjavanje ove vrste otpada. Ograničena kontrola nad finansijama, ograničena mogućnost pune implementacije produžene odgovornosti privrede po osnovu upravljanja otpadom, doveli su do toga da je sistem demotivišući kako za privredu, tako i za građane, što je dodatno pojačano nedostatkom organizovanog podizanja javne svesti i kvalitetne edukacije na ovu temu – objašnjava Slobodan Krstović za portal SRDA.

Foto: Lična arhiva

On navodi da je potrebno izmeniti Zakon o upravljanju otpadom tako da se propiše produžena odgovornost privrednih subjekata za upravljanje posebnim tokovima otpada, koja nastaje upotrebom proizvoda konkretnih proizvođača, odnosno uvoznika, sa ciljem da se utiče na odgovornost proizvođača za svoje proizvode tokom čitavog njihovog životnog veka kao i njihovog ponovnog vraćanja u proces proizvodnje.

Krstović ističe da bi uspostavljanje predloženog sistema doprinelo investiranju i proširenju sakupljačke mreže koja obuhvata i javno komunalna preduzeća, kao i dodatnom finansiranju reciklažne industrije i pospešivanju budžetskih sredstava predviđenih za finansiranje drugih projekata u oblasti zaštite životne sredine.

– Uvođenje produžene odgovornosti proizvođača, odnosno uvoznika za upravljanjem otpadom je dobar model za Srbiju, privredu i njene građane, koji doprinosi sprečavanju nelojalne konkurencije i smanjenju sive ekonomije, a taj model se može dodatno unaprediti uvođenjem jedinstvenog javnog registra zagađivača – proizvođača i uvoznika. Na ovaj način bi privreda postala aktivni učesnik u procesima zaštite životne sredine, pa bi imala podsticaja da investira u zaštitu životne sredine i zapošljava u ovoj oblasti – objašnjava naš sagovornik.

Rokovi za uvođenje kolektivnih šema

Kako bi se realizovali ciljevi iz Programa upravljanja otpadom, Ministarstvo je krajem aprila donelo Akcioni plan za period 2022-2024. godine za sprovođenje Programa. U ovom dokumentu su izneti rokovi realizacije plana uvođenja kolektivnih šema.

Ministarstvo zaštite životne sredine je predvidelo uspostavljanje kolektivne šeme do 2031. godine.

Do 2024. godine je planirano da se definišu minimalni zahtevi za programe produžene odgovornosti proizvođača za određene posebne tokove otpada.

Izrada uredbe kojom se uređuju minimalni zahtevi za programe produžene odgovornosti proizvođača za određene posebne tokove otpada predviđena je za 4. kvartal 2024. godine.

Iz Ministarstva nisu precizirali konkretne dalje planove u vezi sa načinom uvođenja kolektivnih šema i koje sve vrste otpada će biti obuhvaćene novim sistemom.

U NALED-u imaju ideju šta bi sve moglo da bude realizovano do tog prvog rok odnosno u narednih nekoliko godina.

– Uzimajući u obzir činjenicu da svake godine ima u proseku više od 11.000 obveznika plaćanja naknade za posebne tokove otpada, smatramo da bi idealno rešenje bilo formiranje do 2024. godine neophodnog broja kolektivnih operatera koji bi u ime i za račun privrede obavljali delatnost upravljanja posebnim tokovima otpada. Implementacijom predloženog rešenja rasteretila bi se administracija Ministarstva zaštite životne sredine, čiji bi fokus upravo bio na kontroli rada i ispunjenosti ciljeva nekoliko kolektivnih operatera, za razliku od sadašnjih desetina hiljada pojedinačnih obveznika, a Agencija za zaštitu životne sredine bi na jednostvniji način dolazila do tačnih podataka u ovoj oblasti – objašnjava Krstović.

Naš sagovornik navodi da bi do 2024. godine trebalo i usaglasiti postojeću regulativu sa regulativom EU gde su u većini zemalja uspostavljene kolektivne šeme.

– Preduslov za uspostavljanje funkcionalnih kolektivnih šema jeste jasno definisanje odgovornosti i kaznenih mera, kao i uspostavljanje preciznog mehanizma kontrole šema.

Načelo produžene odgovornosti proizvođača

Šema produžene odgovornosti proizvođača je program internacionalizacije troškova zaštite životne sredine i potrošnje određenog proizvoda. Proizvođači proizvoda snose odgovornost za uticaj proizvedene robe tokom celog životnog ciklusa proizvoda, uključujući odlaganje. Proizvođači snose najveću odgovornost, jer oni utiču na sastav i karakteristike proizvoda i ambalaže.

Proizvođač treba da se pobrine za što manje stvaranje otpada, razvoj proizvoda koji se mogu reciklirati i razvoj tržišta za ponovnu upotrebu i reciklažu njihovih proizvoda. Proizvođači ili, ako to nije slučaj, uvoznici i prodavci mogu ispuniti svoje obaveze pojedinačno ili zajedno (uključivanje u kolektivne operatere) u zavisnosti od određenog sprovedbenog zakonodavstva, definisano je Programom upravljanja otpadom.

Elektronski i električni otpad i kolektivne šeme

Direktor za održivi razvoj u NALED-u napominje da su u većini zemalja EU uspostavljene “kolektivne šeme” u cilju ispunjavanja zakonskih obaveza koje se odnose na električnu i elektronsku opremu (informisanje potrošača) i otpadnu električnu i elektronsku opremu (npr. zahtevi koji se odnose na sakupljanje, tretman, jačanje svesti i informisanje o procesima, kao i na sakupljanje podataka i izveštavanje o sakupljanju i tretmanu, i dr.)

– U mnogim zemljama EU, kolektivne šeme pokrivaju istovremeno otpadnu električnu i elektronsku opremu i otpadne baterije i akumulatore, a u nekim slučajevima i ambalažni materijal. Međutim, neke države članice ne dozvoljavaju preklapanje kolektivnih šema, jer postoji mogućnost ukrštanja i subvencioniranja troškova jednog toka otpada sredstvima dobijenim iz drugih tokova otpada. Vlade država članica podržavaju odredbe koje se odnose na minimalne zahteve za produženu odgovornost proizvođača, ne samo zbog veće implementacije i harmonizacije kolektivnih šema u državama članicama, već i zbog stvaranja boljeg zakonodavnog okruženja i boljeg sprovođenja direktive na koju su kolektivne šeme oslonjene – objašnjava Krstović.

Preporuke  iz NALED-a za uvođenje ovog sistema kod nas, odnose se, pre svega, na unapređenje zakonskog okvira, unapređenje sistema upravljanja otpadnom električnom i elektronskom opremom, uspostavljanje Nacionalnog registra proizvođača/uvoznika električne i elektronske opreme (Nacionalnog registracionog tela), omogućavanje uspostavljanja kolektivnih šema u skladu sa principom “odgovornosti proizvođača” i poboljšanje finansijskih mehanizama za upravljanje ovim tokom otpada.  Takođe, smatraju da kolektivne šeme mogu biti primenjene i na ostale posebne tokove otpada.